Telefon

Telefon



Vikipedi, özgür ansiklopedi



Git ve: kullan, ara

→ Başlığın diğer anlamları için Telefon (anlam ayrım) sayfasına bakınız.




Telefon (eski tip)





Telefon, birbirinden uzak yerlerde bulunan kişiler ve
düzenekler arasında bilgi alışverişini sağlayan elektrikli ses alıp
verme aygıtıdır. Telefonun çalışmasında ana ilke ağızdan çıkan ses
dalgalarının önce elektrik sinyallerine çevrilmesi, bu sinyallerin
çeşitli gönderme yöntemleriyle uzağa iletilmesinden sonra, bu defa
elektrik sinyallerinin yeniden kulakla duyulabilecek ses dalgalarına
çevrilmesidir.
Önce kentlerde kurulan telefon şebekeleri daha sonra kentlerarası,
uluslararası düzenekler durumuna dönüşmüş ve uydular aracılığıyla
dünyanın her köşesinin birbiriyle iletişimi sağlanmıştır.

Telefon

Konu başlıkları [gizle] 1 Sözcüğün Kökeni 2 Teknoloji 3 Türkiye'de eski telefonlar 4 Teknik

//

Sözcüğün Kökeni [değiştir]


Telefon sözcüğü Eski Yunanca Telos “Uzak” ve Phone “Ses” sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur. Dilimize Fransızca telephone’den geçmiştir. Dilci Nurullah Ataç telefon sözcüğüne Türkçe
karşılık olarak Uzaklaşarak konuşur sözcüğünü türetmiştir. Bu sözcüğün
Türkçeye geçirilmesi istenmiş ama halk bu sözcüğü kullanmadığı için
yeniden telefon sözcüğü kullanılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

1896 Yılı İsviçre'de yapılan bir telefon





Teknoloji [değiştir]


Telefon ilk olarak telgraf sistemine benzer iki bağlantı üzerinden konuşulacak şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Çoğu defa bir bağlantı demir tel, diğer bağlantı toprak olduğu için yitimler fazla ve sesler karışık olarak işitiliyordu. Bakır alaşımlarının gelişmesiyle tel sayısı arttırıldı. Konuşma sayıları arttıkça bağlantılar yetişmemeye başladı. 1886 yılında tek devreden değişik frekanslarla ses gönderen bir aygıt (multiplex) kısadevresi yapıldı. Uzun hatlara konulan yükselticilerle kayıplar giderildi.

İlk telefonlardan





Telefonda en büyük adımlardan biri operatör kullanmaksızın yapılan otomatik konuşmalardır. 1891 yılında geliştirilen Strowger otomatik arayıcıyla araya operatör girmeden aboneler birbirine bağlanabilmiştir. Bu düzenek 1920 yılında Bell düzeneği olarak geliştirilmiştir. 18 Ekim 1892'de Chicago ve New York arasında ilk uzun telefon hattı açıldı. 1948 yılından sonra ise transistörün
aygıtının sahneye çıkmasıyla elektromanyetik röle sistemler yerini,
elektronik devrelere bırakmıştır. Elektronik arayıcı sistem ilk olarak 1965 yılında ABD'de servise konulmuştur.
Telefonda atılan diğer büyük adım da, uzak mesafe konuşmalarında
yüksek frekanslı radyo yayınlarından yararlanılmasıdır. 150-300 km
aralıklarla yer alan röle istasyonları konuşmaları koaks kablolardan ve
havadan elektromanyetik yayın şeklinde iletmektedir. Frekans
yükseldikçe tek bağlantı üzerinden konuşma kanal sayısı da
yükselmektedir. Böyle bir sistemle iki röle istasyonu arasında aynı
anda 3600 konuşma yapmak olasıdır.







Bu gelişmeyi uydular aracılığıyla yapılan konuşmalar izlemiştir.
Anakaralar arası telefon konuşmaları 1915
yılında başlamıştır. İlk konuşma Paris'le ABD'de Arlingon arasında
yapılmıştır. Anakaralar arası telefon konuşmalarında güçlü radyo alıcı
vericileri kullanılıyordu. İyonosferin etkisi konuşmaları zorlaştırdığı için sualtı kabloları kullanılmaya başlandı. İlk sualtı kablosuyla telefon görüşmeleri 1950 yılında Florida ile Havana arasında 185 km'lik uzaklıkta yapıldı. Sonuç doyurucu olduğu için 1956 yılında New York ile Londra arasına aynı düzenek kuruldu.
Uydu aracılığıyla anakaralar arası ilk telefon konuşmaları 1960
yılında başladı. Echo 1 isimli uyduyla ABD'nin doğu yakası ile batı
yakası arasında telefon bağlantısı sağlanınca bunu Telstar I, Telstar 2
ve diğer uydular izledi. Bugün uyduların devreye girmesiyle gemi ya da
uçaklarla otomatik telefon konuşması yapılabilmektedir. 1985 yılında uzay mekiği Discovery'nin yörüngeye koyduğu uydulardan biri aynı anda 20.000 konuşma yapabilmeye olanak verir.

Eski telefonlardan





Türkiye'de eski telefonlar [değiştir]


Türkiye'de ilk telefon 1908 yılında uygulanmaya başlandı. Kadıköy ve
Beyoğlu santralları 1911 yılında hizmete açıldı. İlk otomatik telefon
santralı 1926 yılında Ankara'da kuruldu. Ardından diğer il
merkezlerinde de telefon santralları kurulmaya başlandı. Kısa bir süre
sonra kurulan santrallar aracılığıyla bütün iller arası telefon
haberleşmesi başlamış oldu. PTT'nin 1970'lerden sonra yaptığı
çalışmalarla telefon, Türkiye'de geç olmakla beraber, süratle yayılmaya
başladı.



Kablosuz ev telefonu






Türkiye'nin milletlerarası telefon santralı İstanbul'daki Tahtakale
Telefon Santralıdır. Bu santralın diğer milletlerarası telefon
santrallariyla irtibatı 1985 yılı itibariyle altı yoldan
olmaktadır.Bunlar:

1. Edirne (Bulgaristan) hattı,
   
2. İzmir (Yunanistan) hattı,
   
3. Antalya (İtalya) hattı,
   
4. İskenderun (Suriye) hattı,
   
5. Diyarbakır (Irak) hattı,
   
6. Ankara (Rusya) hattı.
   

Diyarbakır'dan Bağdat'la
görüşecek bir abone önce Tahtakaleyle irtibatlanır daha sonra
Diyarbakır radyolinkiyle Bağdat'a ulaşır. İleriki senelerde uzaya
gönderilecek Türk uydularıyla (Türk-Sat) milletlerarası santral
hatlarında artış beklenmektedir (1994).
Teknik [değiştir]



Bir ev telefonu







Bir elektrik devresi üzerinden bir telefon konuşmasının yapılması sırasında meydana gelen olaylar şöylece sıralanabilir:

1. Ses enerjisi mekanik enerjiye dönüşür.
   
2. Mekanik enerji elektrik enerjisine dönüşür.
   
3. Elektrik enerjisi nakledilir.
   
4. Karşı tarafta elektrik enerjisi manyetik enerjiye dönüşür.
   
5. Manyetik enerji mekanik enerjiye dönüşür.
   
6. Mekanik enerji ses enerjisine dönüşür.
   

Elektrik titreşimlerinin iletkenlerdeki yayılma hızı esas
titreşimlerinin havadaki yayılma hızından birkaç yüz bin kere daha
fazla olduğundan (200-300 bin km/sn mertebesinde) telefon ile
konuşanlar, aradaki uzaklığa rağmen, karşı karşıya bulunuyorlarmış
hissine sahiptirler. Telefon sistemi üç ana görev yapar. İki abone
arasında konuşma irtibatını sağlar ve aboneler arasında çağırma, meşgul
çevirme, ses sinyalleri üretir. Otomatik olmayan manyetolu telefonlarda
bu işlemler elle yapılır.
Bir telefon aletinde bulunan belli başlı parçalar şunlardır:

1. Ses alıcı (mikrofon),
   
2. Mikrofon akım kaynağı,
   
3. Ses verici (kulaklık),
   
4. Çağırma ve çağrılma düzenleri,
   
5. Devre açıp kapayıcılar, anahtarlar,
   
6. Çağırma kadranı.
   

Manuel ve otomatik santrallara bağlı telefon aletleri birbirinden
farklıdır. Herbirinde yukardaki parçaların bazıları bulunur. Telefonun
ahizesi sesi elektrik enerjisine ve elektrik enerjisini de sese
çevirir. Otomatik telefon cihazında ahize kaldırıldığında devreyi açan
bir anahtar ve ön tarafta numaratörü mevcuttur. Telefon ahizesi
kaldırılınca telefonla santral arasında elektrik devresi kurulur.
Ahizeden ton sesi duyulur. Numaratörden, mesela 6 rakamı çevrilince
elektrik devresi altı defa açılıp kapanmış olur. Elektrik devresindeki
açılıp kapanmalar sinyal olarak santralda devreler vasıtasıyle sayılır.
Muhaberenin konuşma şeklinde olması şart değildir. Lokal santrallara
konulan bilgisayarlar gönderilen sinyal cinsine göre seçim yaparak
dağıtımı analog telefon, sayısal telefon, faksimile, teleks, televizyon
bilgi işlem şekillerinde terminallere ulaştırır. Böylece telefon
konuşmaları yanında televizyon, faksimil resim ve yazı, teleks,
bilgisayar işlemleri de çok süratli ve kaliteli olarak yürütülür.
Muhabere hatları: Muhabere (haberleşme) imkânları çok çeşitlidir. Bunlar:

1. İki telli analog radyo sinyal hattı (1 konuşma).
   
2. Anolog radyo röle link hattı (30 konuşma).
   
3. Sayısal radyo röle link hattı (1920 konuşma).
   
4. Çok kollu koaksiyel kablo hattı (7680 konuşma).
   
5. Fiberoptik kablo hattı (10.000 konuşma ve üstü).
   
6. Muhabere uydular hattı (20.000 konuşma).
   

İki telli konuşma devreleri uzak mesafelerde kayıplar çok arttığı ve
kanal sayısı sınırlı olduğu için şehir içi dağıtım sistemi dışında
kullanılmaz. Muhabere sistemleri radyo yayınlarından istifadeyle
kapasite ve kalite yönünden çok gelişmiştir. Telefon konuşmaları hem
doğrudan analog sinyal olarak hem de bu analog sinyalin sayısal sinyal
haline çevrilmesinden sonra yayınlanarak yapılabilmektedir. Analog
sinyal de yankı problemi ve sinyal gürültü seviyesi yüksek olduğu için
terk edilmiş sayısal sinyal sistemine geçilmiştir.
Sayısal sinyal sistemlerinde, analog sinyal dilimlere bölünerek
düzgün palslara ayrılır. Bu palslar daha sonra kodlanarak verici
anteninden '0', '1' sayısal yayın olarak gönderilir. Kodlanma işlemi
her konuşma için ayrı ayrı yapılabildiği için bir antenden aynı anda
binlerce sayıda konuşma palslar halinde yayınlanabilir. Alıcı telefon,
istasyondan alınan bu binlerce yayın tekrar kod çözücüde çözümlenerek,
audio sinyal haline çevrilerek santral mantık devresinden geçerek
abonelere ulaşır. Kodlanmış palslar antenden yayınlanabildiği gibi
koaksiyel kablolardan da gönderilebilir. Koaksiyel kablolarda kayıplar
çok azalır. Koaksiyel kablo yerine bundan daha süratli yüksek
kapasiteli ve kayıp oranı çok düşük optik fiber kablolar da
kullanılabilir. Optik fiber sisteminde kodlanmış sayısal sinyaller
optik sinyallere çevrilerek gönderilir. Karşı santralde optik sinyaller
önce elektronik sinyallere daha sonra da odyo analog sinyale çevrilerek
lokal santral mantık devresinden abonelere ulaştırılır.
İki telli muhabere sisteminde aynı anda bir konuşma yapılır. Halbuki
pals kod modüleli sayısal radyo link muhabere sisteminde 30 kanal
mevcuttur. Koaks kablolu sayısal radyo link muhabere sistemiyse en az
saniyede 30 megabit bilgi gönderme kapasitesine sahip olup, 1920
kanallıdır. 1985
senesinde F. Almanya'da hizmete girmiş olan böyle bir sistem saniyede
565 mbit kapasiteye; bir başka ifadeyle aynı anda 7680 konuşma veya
bilgi aktarmaya müsaittir. Fiberoptik
sistemler 140 mbit/saniye ve daha yukarı kapasitede görev yapmaktadır.
Fiberoptik muhabere sistemi kapasite yüksekliği, montaj kolaylığı,
bakım istememesi, yüksek kaliteli bilgi göndermesiyle mevcut
sistemlerin en mükemmelidir.
Özet olarak telefon santrallarının isimleri şunlardır:
Elektromekanik telefon santralı, elektronik telefon santralı, otomatik
telefon santralı, şehirlerarası telefon santralı, transit telefon
santralı, yarıelektronik telefon santralı, yarıotomatik telefon
santralı, mahalli (yerel) telefon santralı... olmak üzere çeşitleri
vardır (1994).
Telefonun tatbikatta sağladığı en büyük fayda muhaberenin süratli
bir şekilde yapılmasıdır. Fiberoptik, koaksiyel kablo ve
elektromanyetik yollarla uydulardan yansıtılarak yapılan telefon
görüşmeleri dünyanın her köşesini birbirine bağlamıştır. Telefon
sistemlerinin kanal kapasiteleri her geçen gün artmaktadır. Kanal
sayısında artışlar telefonu daha da pratik bir hale sokmaktadır. Telekomünikasyon
arasındaki önemli gelişmelerden biri de, telsiz telefonun ortaya
çıkmasıdır. Kısa dalga radyo alıcı--vericilerin normal telefon
sistemine bağlamasıyla hareket halinde telefonla konuşma imkânı ortaya
çıkmıştır. Bu sistemle bölgeler arası kesintisiz bağlantı olduğu gibi,
çok uzun menzilli yolculuklar yapan bile istediği yeri anında
arayabilir.